Neden Bu Kadar Yalancıyız? Niye Yalan Söylüyoruz?

Son dönemler de neredeyse hepimiz başımızı yastığa koyduğumuzda bugün marketteki adamın, çarşıdaki kadının, gevrek satan çocuğun bizi kazıkladığı/yalan söylediği hakkında düşünüp hayıflanıyoruz. Başka biri sevgilisinin ona yalan söylediğini düşünüyor ve belki aldatılıyorumdur diyerek peşine düşüyor. Bir diğeri de kendine yalan söylüyor, sevmediğine seviyorum diyerek. Bir şekilde hepimiz yalan söylüyoruz ve bu gündelik yalanlar bizi rahatsız etmiyor. Ancak iş aldatma vb. gibi ciddi yerlere gelince bir anda yalan söylemek büyük bir ahlaksızlık oluyor. Madem büyük yalan ayıp, e küçük yalan da ayıp olsun o zaman. Niye böylesine doğal yalanlar söylüyoruz?

Dan Ariely; davranışsal ekonomist, insanlarla bir deney yapıyor. Bir sayfaya birden çok ondalıklı sayı yazıyor ve bu sayfada toplamları 10 yapan iki tanesini işaretlemelerini istiyor. Bu şekilde bir sürü kişi, birden çok sayfa matematik problemi çözüyor ve çözdükten sonra işaretlediği kağıtları, kağıt öğütücüsüne atıyorlar fakat bilmedikleri bir şey var ki, aslında kağıtlar öğütülmüyor. Testin sonunda da doğru yaptıkları problem başına bir miktar para alıyorlar. Bu yapılan deneyin sonunda testi çözen her 10 kişiden 7’si yalan söylüyor. Dört tane doğru yaptılarsa 6 tane diyerek hesaplı bir yalan söylüyorlar. Hesaplı bir yalan diyorum çünkü 10 tane değil 9 tane değil 6 tane diyerek ortada bir rakam söylüyorlar. Fark edilmeyecek kadar.

 Biyolog, Theodosius Dobzhansky’nin 1973 yazdığı makalesinin başlığı: “Evrimin Işığı Olmadan Biyolojide Hiçbir Şeyin Anlamı Yoktur” bu nedenle bilim insanları, insanların konuşmaya başlayabildikleri zamanda yalanın delicesine yayılmaya başladığını söylüyor. Çünkü insan geçmişinin güçlü yanlarının şu ana kadar ki evrilebilen haliyle yaşayabiliyor. Yani demek istiyorum ki yalan söylemenin de anlaşılır bir nedeni var ki binlerce yıl sonra bile hala bunu yapabilelim. 

Peki ne kadar sıklıkla yalan söylüyoruz?

Üniversite öğrencileriyle yapılan bir araştırmaya göre: insanlar; arkadaşlarıyla olan konuşmalarının çeyreğinde, yabancılarla yapılan konuşmaların %80’in de, sevgilileriyle yapılan konuşmalarının 3’de 1’in de yalan söylüyor.

Nasıl Yalanlar Söylüyoruz?

Yalancı olduğumuzu bizde biliyoruz ancak söylediğimiz yalanlar arasındaki farkları bilmiyoruz.

1- Ben Merkezli Yalanlar

Yalan söyleyen kişiyi koruma içgüdüsüyle söyleniyor.

2- Başkalarına Odaklı Yalanlar.

Bu da başkalarının duygularını koruma iç güdüsüyle söyleniyor. Tipini beğenmediğiniz bir bebek için annesine “ay ne kadar tatlı bir bebek bu!” demek gibi.

Birçok sebepten dolayı yalan söylüyor ve bundan faydalanıyoruz. Özellikle karantina döneminde hepimizin delicesine internet kullanması, sosyal medyadan aşırı faydalanmasından dolayı yalan çok daha yaygın hale geldi.

Size başta anlattığım deneyi hatırlıyor musunuz? Onun bir de devamı var. Aynı testi başkalarına yaptırdıktan sonra doğru bilenlere bir jeton veriliyor ve parayı almak için başka bir mekana gidiyorlar. Bu şekilde 1. kişiden para alınamadığı durumda yalan söyleyen kişi sayısı iki katına çıkıyor. İnsanlar birbirinden uzaklaştıkça, fiziksel iletişim azaldıkça yalan söylemeye daha meyilli oluyorlar.

Ancak deneyin bir de 3. versiyonu var, bu sefer de testi yapmadan önce insanlara yalan söylemeyeceklerine dair yemin ettiriyorlar. Bu durumda yalan söyleyen sayısı yarısı kadar azalıyor. Çünkü olaylar içgüdüden ziyade bilinçli olarak gelişiyor. Anlayacağınız gibi; evet, her şey evrimin ışığında gerçekleşiyor. En ufak, beyaz yalanlar bile.