Google Earth’ün Manevi Sahibi, Modern Coğrafyanın Babası Batlamyus’un Nasıl Biri Olduğunu Biliyor Musunuz

Lisede coğrafya hocasını hiç sevememiş biri olarak coğrafya biliminden hep kaçındım. Sanırım, sosyal bilimlerden genel olarak biraz kaçındım ama bu başka bir yazının konusu. Elimde bulunan Past Future bilim dergisini okurken karşıma modern coğrafyanın babası dedikleri kişi Batlamyus ve yaptıkları ile ilgili bir yazı çıktı ve ne yalan söyleyeyim çok ilgi çekici geldi. Bu nedenle öğrendiklerimi derleyip paylaşmak istedim:

“Columbus’un keşif gezilerinden Google Earth uygulamasına kadar, Dünya’yı anlamamızı olağanüstü bir akademisyene borçluyuz. İkinci yüzyıl Batlamyus’u tanıtıyoruz.” -Jerry Brotton (Queen Mary Üniversitesinde profesör)

Roma kontrolündeki Mısır’da doğmuş ve yetişmiş olan bizlerin “Batlamyus” dediği Claudius Ptolemaeus; ismini incelediğimizde anlayacağımız üzere Claydius ismi onun bir Romalı olduğunu gösterirken Ptolemaeus soyadı Batlamyus’un Yunan ataları olduğunu göstermekte. Batlamyus, “Coğrafya” çevirisiyle bildiğimiz “Geographike Hyphegesis” kitabını yazmıştır.

Batlamyus hakkındaki en önemli detaylardan biri de meşhur İskenderiye kütüphanesinde çalışmış olmasıydı. Siyası açıdan karmaşık bir durumda olan memleketiyle birlikte kütüphane yağmalanıyor, şehirde savaşlar yaşanıyordu. Bu tehlikeli durumu bir avantaja çevirebilmek için Batlamyus, bin yıllık yunan kaynaklarını derleyip  “dünyayı tek ve devamlı bir varlık olarak göstermek” ve “Dünya’nın boyutu, şekli ve çevresindekilere göre konumunu araştırmak” amacıyla “ Coğrafya” kitabını oluşturdu.

Batlamyus’un en takdir edici yönü ( en azından bence), çalışmalarında matematiğin tutarlılığını, gezginlerin anlattığı hikayelerin şüpheli dedikodularına yeğliyordu. Yerkürenin çevresini 360°’lik parçalara böldü. Bilinen dünya, batıdan doğuya doğru 177°’lik ( Bu Kanarya adalarından Vietnam’a kadar demekmiş) bir yayda uzanıyordu.

Eğer lise de biraz da olsa coğrafya dersi gördüyseniz haritaların bölgelerine göre farklı harita projeksiyonları olduğunu bilirsiniz ve Batlamyus’un projeksiyonunda paralel çizgiler ekvatorun güneyinde uzuyordu. Bu durum Yunanlar için problem oluşturmamıştı çünkü yaşanabilir dünyanın Sahra çölü civarında sonlandığına inanıyorlardı.

Jerry Brotton kitabının sonuna doğru diyor ki “Batlamyus’un hesaplarına göre çizilen bir dünya haritasına bakıldığında, Kolomb ve Macellan’ın neden batıya yelken açarak doğuya ulaşabileceklerini düşündükleri anlaşılabilir. Batlamyus’un hatalı hesapları olmasaydı muhtemelen hiçbir zaman bu ürkütücü seyahatlere kalkışmazlardı ve coğrafi keşifler çok daha farklı şekillenmiş olabilirdi! “